
W popularnej szancie śpiewamy „czort Rasputin bestia taka, że sam kręcił kabestanem i to bez handszpaka”. Czym jednak jest ów mityczny kabestan, dlaczego właściwie się kręci? Co warto o nim wiedzieć? Poniżej znajdziecie odpowiedzi na wszystkie te pytania, a przy okazji dowiecie się, co to jest handszpak. Zapraszamy do lektury!
Zacznijmy od definicji
W gruncie rzeczy kabestan jest kołowrotkiem albo mówiąc bardziej obrazowo – zamontowaną pionowo szpulą służącą do nawijania lin lub łańcuchów. Tego rodzaju rozwiązania stosuje się nie tylko na łodziach, ale też w innych dziedzinach życia, np. w różnych gałęziach przemysłu, gdzie konieczne jest przemieszczanie dużych ciężarów przy użyciu jak najmniejszego nakładu środków.
Zasadniczym celem, dla którego używa się kabestanów, jest bowiem redukcja siły potrzebnej, aby coś poruszyć. Na łodziach tym czymś mogą być na przykład:
- żagle, zwłaszcza w końcowej fazie ich stawiania,
- maszt (na śródlądziu konieczne jest stawianie i składanie go po przepłynięciu pod mostem),
- kotwica,
- itp.
Nawijając na kołowrotek liny lub łańcuchy obsługujące te elementy, wykorzystujemy proste prawa fizyki. Dzięki temu możemy wybierać je znacznie łatwiej i z minimalnym wysiłkiem, bo redukujemy niezbędną do ich poruszenia siłę kilka, a nawet kilkadziesiąt razy, w zależności od ilości zwojów oraz wielkości kabestanu.
Jakie są rodzaje kabestanów?
Podstawowym kryterium, na podstawie którego można by je podzielić, jest wielkość: na małych, czarterowych jachtach kabestany mają rozmiar kubka na kawę, jednak na wielkich żaglowcach były one ogromne, a do wprawienia ich w ruch potrzebnych było kilkunastu chłopa, chodzących wokół, niczym na karuzeli, i mozolnie popychających wbite w szpulę drewniane lub metalowe drągi.
Nawiasem mówiąc, te żerdzie to właśnie handszpaki, a do ich poruszenia niekiedy wykorzystywano całą załogę. Mityczny Rasputin, obracający kabestanem bez takiego drąga, byłby rzeczywiście czortem, a przynajmniej nie lada siłaczem.
Współczesne kabestany różnią się od tych dawnych również materiałem, z jakiego są wykonane: obecnie są to przeważnie tworzywa sztuczne, jednak w przeszłości wykorzystywano głównie drewno, na które dla uzyskania lepszego tarcia ciasno nawijano linę (inną niż ta, którą szpula miała za zadanie obsługiwać).
Inne podziały kabestanów
Ciekawostką jest, że kabestany od zawsze obracały się w te samą stronę: zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Ta zasada funkcjonowała już w epoce świetności wielkich żaglowców i ma zastosowanie aż do dzisiaj... chociaż nie do końca. Nowoczesne kabestany można bowiem podzielić na jedno- dwu- i trójbiegowe. Pragnąc przełączyć bieg na wyższy, trzeba zmienić kierunek obrotu.
Odrębnym kryterium podziału kabestanów może być rodzaj napędu. Wyróżnia się modele:
- elektryczne,
- hydrauliczne,
- pneumatyczne,
- parowe, popularne w XIX wieku,
- ręczne (te zapewne znamy z wakacyjnych jednostek albo z regat, gdzie uwijający się żeglarze pracowicie kręcą korbą zamontowanego centralnie kabestanu, nazywanego przez nich... młynkiem do kawy).
Jeszcze inny podział bierze pod uwagę funkcje lin nawijanych na kabestany. Pod tym względem można je pogrupować na:
- fałowe,
- szotowe,
- kotwiczne.
Dobierając kabestany do danej jednostki, trzeba oczywiście uwzględnić jej specyfikę, wielkość oraz przeznaczenie. Na łodziach regatowych, gdzie tempo pracy ma kolosalne znaczenie, potrzebne będą specjalistyczne modele z szybkim napędem, które pomogą wyprzedzić konkurencję. Na czarterowych jachtach, na których odbywamy spokojne wakacyjne rejsy, nie potrzeba nam jednak modeli „z fajerwerkami” - tu w zupełności wystarczą standardowe rozwiązania sprawdzonej firmy.
Zobacz kabestany w naszym sklepie - https://www.maristo.pl/osprzet-pokladowy/kabestany